„Uchodźcy uważani za nieznośny ciężar, stanowią ogromne bogactwo”
Fridtjof Wedel-Jarlsberg Nansen
Nansen i narty
Adelaide nie może wiedzieć, że jej syna kiedyś poproszą o to, by został królem kraju.
Niepodległej Norwegii nie ma jeszcze na mapie, podobnie jak Oslo, które wtedy nazywa się Christiania, gdy w niewielkim Store Frøen Adelaide Nansen rodzi swojego drugiego syna – pierwsze dziecko zmarło, tym większa jest więc radość w rodzinie z narodzin zdrowego, silnego chłopca.
Adelaide nie może wiedzieć, że jej syna kiedyś poproszą o to, by został królem kraju. Norwegii jeszcze nie ma, a chłopiec póki co nie wykazuje żadnych wyjątkowych zdolności, uczy się przeciętnie, a wolny czas spędza pływając, biegając po lesie i jeżdżąc na nartach. Tylko te narty jakoś mu idą. Ma dwa lata, gdy zaczyna jeździć.
Jest 1877 rok, gdy Adelaide umiera. Młody Fridtjof ma 17 lat i wraz z rodziną przeprowadza się do Christianii. Rok później po raz pierwszy wygrywa krajowe mistrzostwa w narciarstwie biegowym.
Nansen i Północ
Pod koniec XIX wieku na mapach nadal są nieodkryte, białe plamy, które rozpalają wyobraźnię młodych mężczyzn.
Nie mija nawet rok od rozpoczęcia przez niego studiów zoologicznych, gdy jeden z profesorów proponuje mu naukę w naturze i kieruje na rejs statkiem Viking, który służy do połowu fok na wodach między Grenlandią i Spitsbergenem. Młody Fridtjof łapie haczyk, a północne tereny zaczynają go coraz bardziej fascynować. Pod koniec XIX wieku na mapach nadal są nieodkryte, białe plamy, które rozpalają wyobraźnię młodych mężczyzn.
Kilka lat później ogłasza, że przejdzie Grenlandię na nartach ze wschodu na zachód. Nikomu jak dotąd się to nie udało. Wyrusza 22 sierpnia 1888 roku w 6-osobowej ekipie. Po drodze temperatury spadają do -50, wokół nie ma żywej duszy, a podróżnicy mogą liczyć wyłącznie na siebie. Po 52 dniach docierają do Godthabb. Mają za sobą ponad 560 kilometrów.
Fritdjof i jego kompani stają się sławni. Wszyscy w Norwegii znają już jego nazwisko: Nansen!
Wkrótce Nansen dostaje propozycję objęcia stanowiska na Uniwersytecie i ogłasza zaręczyny z Evą Sars – wybitną śpiewaczką, ale przede wszystkich zdolną narciarką i pionierką narciarstwa kobiecego.
Christian Gibbson, National Library of Norway 
Ludvic Szacinski 1844-94, National Library of Norway
Gdy na świat przychodzi ich córka Fridtjof akurat podejmuje swoją najważniejszą wyprawę. Na statku Fram wyrusza na podbój Bieguna Północnego. Jako pierwszy w wyprawach arktycznych zdaje się na badania naukowe – ufa, że prądy zaniosą go i jego statek ku biegunowi.
Prądy okazują się jednak słabsze niż to sobie wyobrażał, więc po spędzeniu dwóch lat na wodach Syberii Nansen razem z młodym palaczem – Hjalmarem Johansenem, wyruszają by pieszo zdobyć niezdobyty dotychczas Biegun Północny. Docierają na odległość około 450 kilometrów od celu, gdy Nansen zarządza odwrót – nie mają już zapasów i sił, żeby iść dalej, a przed nimi jeszcze droga powrotna!
Z wyprawy wracają po trzech latach. Cudem. Po przezimowaniu na Ziemi Franciszka Józefa na bezkresnym pustkowiu przypadkiem natykają się na inną wyprawę polarną. Głównodowodzący Jackson nie może uwierzyć własnym oczom. Przed nim stoi sam Fridtjof Nansen. Anglik zabiera ich na statek i odstawia do Vardo w Norwegii. Kilka dni później do kraju dociera również Fram. Statek pobił rekord i dotarł najdalej na północ! Nansen staje się bohaterem!
Nansen i wielka polityka
Jest rok 1906. Na wyspach już od roku obowiązuje Alien Act – pierwszy dokument ograniczający migracje do Wielkiej Brytanii i wprowadzający rejestrację nowo przybyłych.
Już blisko 100 lat Norwegia jest w unii ze Szwecją. Coraz częściej słychać żądania niepodległości. Gdy rozpoczyna się debata na temat odłączenia Nansen bierze w niej aktywny udział. Legenda głosi, że gdy Unia w końcu zostaje zerwana w połowie 1905 roku to Nansenowi proponuje się objęcie tronu, a gdy odmawia, delegacja nakłania go do zostania pierwszym ambasadorem Norwegii w Wielkiej Brytanii.
Jest rok 1906. Na wyspach już od roku obowiązuje Alien Act – pierwszy dokument ograniczający migracje do Wielkiej Brytanii i wprowadzający rejestrację nowo przybyłych. Jest to odpowiedź na rozkręconą przed media i niektórych polityków kampanię skierowaną przeciw wschodnioeuropejskim Żydom, którzy pod koniec XIX wieku masowo przybywają na wyspy uciekając przed prześladowaniami. Robotnicy oskarżają migrantów o odbieranie im pracy i zarobków. Politycy krzyczą, że Żydzi przynoszą ze sobą choroby i zarazki. Londyńczycy utożsamiają ich z zamachowcami, którzy od pewnego czasu terroryzują miasto. Odpowiedzialni są za to fenianie, czyli tajne irlandzkie stowarzyszenie niepodległościowe, ale oskarżenie pada na nowo przybyłych – wśród Żydów są anarchiści. Łatwo ich utożsamić z tymi, którzy chcą obalić porządki prawa.
W społeczeństwa narasta niechęć, lęk i panika.
Podczas jednej z obrad Parlamentu Winston Churchill grzmi z mównicy: „Projekt odwołuje się do wyspiarskich uprzedzeń wobec cudzoziemców, rasowych uprzedzeń wobec Żydów i pracowniczych uprzedzeń wobec konkurencji”. On sam opowiada się za „starą tolerancyjną i hojną praktyką swobodnego wjazdu i azylu, której ten kraj od dawna przestrzega i na którym tak wiele zyskuje”* – dodaje i przechodzi z prawej na lewą stronę, opuszczając tym samym konserwatystów i dołączając do liberałów.
Nansen dociera do Londynu kilka miesięcy po wprowadzeniu Ustawy. Czy ma to wpływ na jego późniejsze poglądy?
Nansen i ludy Europy
Za swoje różnorodne działania na rzecz jeńców wojennych i uchodźców w 1922 roku otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla. Uzyskane w ten sposób środki przeznacza na działania charytatywne.
Jest 1918 rok, Europa jest wyniszczona wojną, zmieniły się granice, zniknęły niektóre państwa, za to pojawiły się całkiem nowe. Pół miliona ludzi – jeńców wojennych – utknęło z dala od domów.
W listopadzie powstaje Liga Narodów – idea jest taka, żeby od tej pory państwa europejskie rozwiązywały spory na drodze pokojowych negocjacji. Dwa lata później, dzięki staraniom Nansena Norwegia staje się pełnoprawnym członkiem Ligi, a sam Nansen otrzymuje specjalne zadanie do zrealizowania – ma pomóc w repatriacji blisko 500 tysięcy więźniów wojennych. W ciągu dwóch lat udaje mu się pomóc 427 886 jeńcom z około 30 różnych krajów.
Gdy dowiaduje się, że w Ukrainie ludzie głodują uruchamia prywatne zbiórki i na własną rękę za zebrane pieniądze wysyła tam jedzenie.
W międzyczasie zostaje Wysokim Komisarzem ds. Uchodźców i angażuje się w pomoc uchodźcom z rewolucyjnej Rosji – trzeba znaleźć nowy dom dla blisko miliona ludzi.
Problemem jest głównie ich status prawny. Pozbawieni obywatelstwa rosyjskiego nie mają prawa przekraczać legalnie granic europejskich. Nansen wpada na pomysł stworzenia specjalnego rodzaju dokumentu poświadczającego prawa tych osób i nadającego im status prawny. W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat nansenowski paszport zostaje uznany przez ponad 50 państw na świecie. Nansen angażuje się również w wymianę ludności pomiędzy Grecją i Turcją oraz wsparcie Ormian.
Za swoje różnorodne działania na rzecz jeńców wojennych i uchodźców w 1922 roku otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla. Uzyskane w ten sposób środki przeznacza na działania charytatywne.
Gdy umiera w 1930 roku, na zawał serca, wydawanie nansenowskich paszportów przejmuje Międzynarodowe nansenowskie Biuro ds. Uchodźców przy Lidze Narodów.
Biuro jest odpowiedzialne m.in. za pomoc Ormianom, którzy w specjalnie wybudowanych na terenie Syrii i Libanu wioskach znajdują wreszcie schronienie. Zostaje nagrodzone Pokojową Nagrodą Nobla w 1938 roku, ale wkrótce potem zawiesza działalność.
*Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Aliens_Act_1905
Pisząc opowieść o życiu Nansena korzystałam z:
- Wikipedia – hasło: Fridtjof Nansen
- Wikipedia – hasło: Nansen passport
- Wikipedia – hasło: Nansen_International_Office_for_Refugees
- „Kwiaty w dolinach fiordów. Rzecz o Norwegii” Jerzy Fonkowicz
- „Okrutny biegun” Alina Centkiewicz, Czesław Centkiewicz
Polecane książki:
